De Burcht

De straat, die thans vanaf de Hinthamerstraat tot aan den Kleinen Hekel loopt en nu voor een deel de St. Anthoniestraat en voor een ander deel de Zuid-Willemsvaart geheeten is, werd oudtijds het Baseldonksche straatje genaamd, omdat het leidde naar het eerste Baselaarsklooster, Baseldonk geheeten. Aan het einde van dit straatje stond de St. Antonie- of Bazeldonkspoort, waarover men zie Deel I p 30. Het Wasmeestersgilde of broederschap van St. Quirinus, dat in de eerste St. Jacobskerk van den Bosch gevestigd was, verkocht in 1577 (Reg. n° 237 f. 412) eene grondrente, gaande uit een huis, staande bij de poort van St. Antonius Abt ter plaatse genaamd de Borcht. Die plaats ontleende haren naam aan

eene burcht, die blijkens van Heurn Historie I door Hertog Anthonis van Brabant in of omstreeks het jaar 1414 was gebouwd geworden. „Wat de redenen, die hem hiertoe bewogen, waren, zoo schreef van Heurn t.a.p., heb ik by mangel van bewijs, niet kunnen ontdekken. Het eenige dat ik hier van melden kan, is, dat Antony op den 20e Augustus 1410 den Rentmeester van Brabant gelast heeft, tot het maken van hetzelve kasteel, twee duizend goude kroonen te geeven 1). Even zo weinig ben ik geslaagt omtrent de plaats daar dit kasteel begonnen was". Het komt mij voor, dat als hij maar beter had gezocht, hij ze had kunnen vinden, daar toch daarover in de Rekening van den Rentmeester der Domeinen van den Bosch van 14 Aug. 1409 - 7 Mei 1410 (Rijksarchief te Brussel Rekenkamer Reg. 5239) het volgende voorkomt 2):

Den voirscr. Steven (van der Nederalphen), rentmeester generael van Brabant, hy sinen bevele gegeven Walter van den Gruythuse om die erven ten Bosch, daer dat castele op staen sal, mede te betalen 565 crone. Dit sijn die erven, die gelegen sijn tusschen der brugge 3) van heren Thonys gasthuys ende der porten van der Baseldonck ter rechter hant: in den gersten aen die brugge meester Aert die leinerewever enz.

De plaats van de Burcht was alzoo die waar zich thans het bastion St. Teunis bevindt.

De kosten van het bouwen van deze Burcht waren als volgt :

(Rijks Archief te Brussel). Rekenkamer, reg. 5245. Rek. van den Rentmeester der Domeinen van het Kwartier vanden Bosch, St. Jansmisse 1414 tot St. Jansmisse 1415:

Ander uutgeven van werke tot behoef des casteels begonnen te maken in der stat van 's Hertogenbosch by bevele mijns genedigs heren van Brabant ende Jans van Scoenvorst, overste tresoirier van Brabant, by meester Henric Oebkens, meester van der metselrie des voirscr. casteels, zijndt den XVIden dach in Septembri XIIIIc ende XIIII totten XVIIIIsten dach in Novembri int voirscr. jair.

Coep van gebackenen quareelsteen:

(eenige partijen, tezaam groot 100.000 plus 10.000 plus 150.000 plus 32.000 plus 20.000, welke tezaam behalve de twee eerste partijen, kosten: 29 l. 86 s. 22 d.).

Ander uutgeven van cope van gemeynen partiën van calc ende van zavel, den calc die daer lach beslagen voirt mede te beslaen ende vracht van scepinge:

(Tezamen voor 43 st. 10 d.).

Ander uutgeven van gemeynen partiën, dienende totten wercke van den voirscr. castele in der manieren hierna verclaert:

Janne den cuper vijf nu mortelcupen	XV d.
XXXVI reep die oude mortelcupen mede te bynden.	XVIII d.
(denzelfde voor 5 emmers om water in te dragen)	XVIII d.
Engbrecht den screynmeker van berders, ryen ende winckelhaken af te maken, die meester Henric Oebkens besichde,	XVI d.
Lemmen den zeelmaker van wuelzelen ende metsdraet	II s. II d.
Jacob den kangieter van LXXX pondt loets, dair men doerhaken ende ander yseren wercke mede ingiet, tpondt I gr. valent	VI s. VIII d.
Heyn van den Elsen van houtcolen, daer men doet mede op dwerc smelten,	VI d.
Den selven om twee manden, daer men calleye doer ghoet	II d.
Janne van Best van houte, daer men formelen af maecken, die poirte ende die doeren over te welven, ende van houte,

dat men op ende neder int water gezet heeft, dair die vonderen, over dwater liggende, aen beslagen sijn, daer men in den casteel gaet, ende costen te gader	VII s. VI d.
Hille Raessen ende Jan Vleminc van II° voet bueken plancken doeren af te maken, thondert XIII boddr. ende ander plancken, daer men die ghange op dwerck af maicken, costen VI boddr., valent tsamen	IIII s. III d.
Item noch om een hondert latken ende IX vijmmen stroes die huyse, binnen den castele staende, mede te decken, te gader	XI s.
Item om bande ende legaerde	XIIII d.

Somme XXXIX s.

Ander uutgeven in dachueren:

Eerst Mathijs Motbe, Jan van Ameleghem, Jan Cruckeman, Cornelis Ricarts, Heynken Rycarts, steenhouwers ende in getale vijf personen, diewelc harden steen gehouwen hebben, begonnen sVrijdaichs XXVII dage in Septembri inclux XIIIIc ende XIIII tot sMaendaichs den iersten dach van October dairna exclux, dat sijn eiken VII geheel dage, die maaken XXXV dachueren, eiken sdaichs IIII boddr. valent	XXIII s. IIII d.
Henneken van der Bracken, diewelc binnen deser voirscr. tijt zavel aengevuert heeft IIII dage elc sdaichs twee boddreger, valent	XVI d.
Mathijs Motbe, Jan van Ameleghem, Jan Cruckeman, Cornelis Ricarts, Heyn Ricarts ende Wouter Tavernier, steenhouwers ende sijn VI personen in getale, diewelc harden steen gehouwen hebben, begonnen sMaendachs den iersten daich van October inclux tot Sondaichs VII dage in Octobri exclux (etc.)	XXIIII s.
Henneken van der Braken, diewelc binnen der voirscr. tijt zavel gegraven ende aengevuert heeft VI dage, sdaichs II boddr. valent	II s.
Mathijs Motbe, Jan van Ameleghem, Jan Cruckeman, Cornelis Ricarts, Heyn Ricarts, Wouter Tavernier ende Gerit van Mulsen, steenhouwers (etc. werken van Maandag 8 Oct. tot Zondag 14 Oct.)	XXVIII s.

Henneken van der Braken ende Melis van Linther gesaecht binnen der voirscr. tijt houts tot clampen aen die doeren ende vonderen over te gaen (etc.)	IIII s.
Hessel der tymerman binnen diere tijd getijmmert VI dage elc sdaichs III bd., valent	III s.
Mathijs Motbe, Jan van Ameleghem, Jan Cruckeman, Cornelis Eycarts, Heyn Ricarts, Wouter Tavernier ende Gerit van Mulsen, steenhouwers (etc; zij werkten v. Maandag 15 tot Zondag 21 October.)	XXVIII s.
Melis van Linther ende Deynben sijn geselle gesaecht binnen der voirscr. tijt hout VI dage (etc.)	IIII s.
Hessel tymerman (etc. als boven.)	III s.
Henneken van der Braken binnen der voirscr. tijt eerde ende zavel gevuert (etc.)	II s.
Mathijs Motbe, Jan van Ameleghem, Jan Cruckeman, Cornelis Ricarts, Heyn Ricarts, Wouter Tavernier ende Gerit van Mulsen (etc. van 22 Oct. tot 28 Oct.)	XXVIII s.
Hessel die tymerman (etc. als boven.) doeren ende formelen	III s.
Henneken van der Braken (etc. als boven.)	II s.
Mathijs Motbe (en zijne gezellen als boven van 29 Oct. tot 5 Nov.)	XXIII s. IIII d.
Hessel die tymerman (etc. als boven.)	II s. II d.
Henneken van der Braken (etc. als boven.)	XVI d.
Mathijs Motbe (en zijne gezellen als boven v. 5 Nov. tot 11 Nov.)	XXVIIII s.
Hessel die tymerman (etc. als boven)	III s.
Henneken van der Braken in die weke den harden steen, die in der plaetsen lach, in die huse voeren (etc.)	II s.
Mathijs Motbe, Jan van Ameleghem, Cornelis Ricarts, Heyn Ricarts ende Gerit van Mulsen (etc. als boven v. 12 Nov. tot 18 Nov.)	XX s.
Merten die Wael, metser, dwerc gedect ende overgheten mit calleye ende calc, dair hi over was VI dage sdaichs IIII boddr. valent	IIII s.
Den voirscr. Merten, toegemetst die ghate, die in der

stat mueren stonden, ienen steen dicke, dair hi in dander weke na toe dede twe dage sdaichs IIII boddr. valent	XVI s.
Henneken van der Braken, Melis van Linther ende Deynken, hair geselle, die den ouden calc, dair dat nuwe werck mede gedect is werden, mit zande ende den calc boven opter mueren droegen, elken van hen VI dage, maict XVIIII dachueren, elken sdaichs II boddr. valent	VI s.
Jacob die sot van Berlekem ende sijn sone. die die huse 4), binnen den casteel staende, mit stroe decken, VI dage elc sdaichs van den decker III boddr. ende den sone elc sdaichs III gr. valent samen	IIII s. VI d.

Somme XII l. X s. II d.g.

Ander uutgeven van't afwerke:

Meester Henric Oebkens, meester van der metselrien des voirscr. casteels, opt gheent, dat hi dit zaysoen voirscr. gemetst heeft aen den voirscr. casteel, begonnen sVrydaichs XXVII dage in Septembri inclux XIIIIc ende XIIII tot Sondaichs XVIII dage in Novembri exclux daer naest volgende, gedragende omtrent CLXIX roeden, des hi hebben soude van elker roeden bi vorwarden, voirtijts tegen hem gemaict v s. III d. gr. goits Vlems gelts, hierop hem betailt ter goeder rekeningen ter ordinanciën sjonckeren van Monjoyen, tresorier van Brabant, bi quitanciën hier overgegeven te hove

1. gr. braban.

Somme X soy (er?) l.b.g. (dat is: pondt bosch gelts).

Ander uutgeven van yseren wercke, nagelen ende anders, gebesicht aen tvoirscr. casteel, verdinct elc pondt ysers aen Claes Walle om eenen gueden grote ende II miten sonder nagele ende ander wercke, dat tot ghenen pondtgelde en staet,. in der manieren hierna verclairt.

Eerst totten tralyen, stalen, haelboem ende gecruyst yseren, die in die busseghaet liggen, mitten groten doerhaken,

wegende te gader XVIIc pondt ysers. tpondt I gr. ende II miten, valent	VII l. XIII s. V d. ob. gr. IIII m.
Item XX yseren priem, die die metsers besichden,	V d.
Item twe yseren lepel loet in te smelten	II s.
Item VI emers gehengelt mit yseren hengelen	XVIII d.
Item VIc latnagel, thondert 1 1/2 gr. valent	IX d.
Item XIIIc scospiker (?) nagel, thondert III gr., valent	III s. III d.
Item VIIIc laschysernagele, thondert VI gr., valent	IIII s.
Item IIc vensterysernagele, thondert II gr., valent	IIII d.
Item XVIc yseren gescerpt, dair die steenhouwers in die loedse mede plegen te houwen, thondert IIII gr., valent	X s. VIII d.
Item een yseren versteelde panne gemaict. die by Lijsbetken, Jans Yoeden wijf was, verloren was, dair die valbrugge van den casteel in gaen soude, XL boddr., valent	VI s. VIII d.

Somme IX l. III s. ob. gr. IIII mit. Somme van alden werke aen dat vorscr. casteel binnen den tijt van deser rekeningen CIX l. II s. X d. ob. gr. IIII mit.

Slechts één eeuw lang zal deze Burcht bestaan hebben, want in de Tweede Additie van de Blijde Inkomste van den Prins van Spanje van 26 April 1515 (Place, van Brabant Deel I p. 207) komt toch het volgende voor: Art. VII. Item, dat die Gedeputeerde onser stadt van 's Hertogenbossche sullen mogen afbreken seker vervallen sloten, 't anderen tyde binnen der stadt meer tot achterdeele ende onsekerheden van derselver stadt begonnen te timmeren dan andersints; behoudelijck dat die steenen ende stoffen, die men daer afbreken sal, geemployeert sullen worden tot reparatie ende fortificatie derselver stadt; voorts komt er over voor in de Rekening van den Rentmeester der Domeinen van den Bosch van 1 October 1516 - ultim. September 1517 (Reg. n° 5334 f. 1): „den Rentmeester van den Bossche Victoeren van der Moelen verantwoordt van zekeren erffchijnse van 4, 5 oft 6 ouder groten ter saken van zekeren consente by... gedaen Ghijsbrecht

Goetscalx, sloetmaker, te moigen mitter tijt vullen zekere putten met water, deruut die fondamenten van den afgebroken kasteele van Bossche gegraven zijn, navolgende zekeren appointemente van deser cameren etc." en in diens Rekening van 1 October 1526 - ultim. September 1527: „Noch binnen der voorscr. stat van den Bossche van Ghijsbrechten Godscalx, denwelcken geconsenteert is te moegen vullen zekere grachten ende putten, dair die borcht plach te staen ende dieselve te betimmeren, alsoo hy gedaen heeft" enz. Men mag alzoo veilig aannemen, dat de Burcht reeds in 1516 werd afgebroken. Wanneer het bastion St. Teunis, dat op hare plaats staat, aangelegd werd, is niet meer bekend; denkelijk geschiedde dat omstreeks het jaar 1614 (Deel I p. 38.)

Noten
1.	Archieven der stad. Invent. A. no 349.
2.	Deze en de volgende mededeelingen over de Burcht dank ik aan mr. Jos. Smit te den Bosch.
3.	Deze brug lag over de Dieze, welke oudtijds liep tusschen den stadswal en de tuinen der huizen, staande aan de Zuidzijde der straten, het St. Jacobskerkhof en de Diepstraat. In eene Bossche Schepenakte van 1702 wordt dientengevolge vermeld: huis en hofstad bij de St. Anthonispoorte eertijds, nu de Hekele over de brugge aldaar, tusschen den stadswal en de Dieze.
4.	Zij waren twee in getal en werden, zooals uit latere Domeinrekeningen blijkt, aan particulieren verhuurd.

De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch III (1910) 71-78

De Burcht

Windmolenbergstraat

De Burcht

Op deze pagina